Doświadczenia z fizyki dla dzieci najmłodszych

Stefania Elbanowska, Zakład Dydaktyki Fizyki, Instytut Fizyki Doświadczalnej, Uniwersytet Warszawski

Proponuję dla dzieci najmłodszych w wieku 5-6 lat proste doświadczenia z fizyki, które ułatwią im rozumienie zjawisk, jakie obserwują w przyrodzie przez cały rok.

Zależnie od pory roku przedstawiłam propozycje na wiosnę, lato, jesień i zimę.

Na wiosnę proponuję doświadczenia związane z wycieczkami terenowymi w poszukiwaniu śladów wiosny w lesie, polu i ogrodzie. Na wycieczkę zabierają dzieci kompas. Tutaj jest miejsce na serię prostych doświadczeń z magnesami. Na przykład: magnes umieszczony na łódeczce w wodzie zwraca się zawsze jednym końcem w kierunku północnym. Dzieci uczą się oznaczać kierunki z wykorzystaniem magnesu. Na wycieczce nie jest obojętne, po jakim gruncie spacerujemy. Proponuję proste doświadczenia z rozpuszczaniem różnych substancji w wodzie, sprawdzanie czy piasek i glina przepuszczają wodę - po jakim gruncie łatwiej spacerować.

Latem - proponuję szereg doświadczeń związanych z pływaniem ciał. Można pokazać między innymi, że pływanie ciał zależy od gęstości cieczy - doświadczenie z jajkiem, które tonie w zwykłej wodzie, a pływa w osolonej.

Zimą - proponuję doświadczenia z lodem i śniegiem. Przez lupę można obserwować kształty płatków śniegowych. Proponuję sprawdzenie, jak ogromna jest siła zamarzającej wody. Lód rozsadza butelkę napełnioną do pełna wodą i zakorkowaną.

Jesienią - doświadczenia z wiatrem i deszczem. Proste eksperymenty pokazujące, jak woda unosi się do góry - położenie spodeczka na szklance napełnionej do połowy gorącą wodą. Na talerzyku osiada skroplona para wodna, która następnie opada. Pokazanie, że wiatr to ruch powietrza, np. powietrze wypuszczone z balonika porywa skrawki papieru.

Wszystkie te doświadczenia demonstrowałam w telewizyjnym programie dla dzieci pt. "Domowe Przedszkole". Na podstawie programów telewizyjnych opracowałam cztery książeczki na cztery pory roku pt. "Jak zadziwić przedszkolaka tym, co świeci, pływa, lata".

Na plakacie umieściłam zdjęcia i rysunki wybranych doświadczeń wykonywanych w programach TV i zamieszczonych w książeczkach. Pragnę przedstawić również fragmenty wybranych programów telewizyjnych zarejestrowanych na kasecie video.

W jednej z wiosennych audycji, dzieci wyruszyły na spacer z balonami. Przy tej okazji omawiam właściwości powietrza. Dzieci obserwują, jak powietrze wydobywa się z butelki zanurzanej w naczyniu z wodą. Następnie sprawdzają, czy powietrze znajduje się w "pustej" szklance. Szklankę odwróconą do góry dnem zanurzają w naczyniu z wodą, w której pływa klocek. Klocek opada na dno. Jak ogrzane powietrze rozszerza się, pokazuje doświadczenie z butelką i balonem, umieszczonymi w naczyniu z gorącą wodą. Balon napełnia się ciepłym powietrzem. W audycji poświęconej wydobywaniu soli dzieci obserwują kryształki soli oraz badają właściwości słonej wody.

W programie o tęczy rozszczepiają światło białe w pryzmacie, a następnie mieszają wszystkie barwy na krążku umocowanym na mikserze lub dziecinnym bąku do kręcenia.

W programie ilustrującym wykorzystanie przez bohaterów bajki maszyn prostych, dzieci budują prostą wagę i porównują na niej masy różnych przedmiotów z wzorcem.

W programie o zwierciadłach - ilustracja bajki - dzieci obserwują obrazy w zakrzywionych zwierciadłach.

Przedstawiam zaledwie kilka fragmentów programów. Dotychczas nagrałam około pięćdziesięciu programów z doświadczeniami dla dzieci najmłodszych.

Na koniec pragnę podkreślić, jakie elementy istotne są w pracy nad przybliżaniem dzieciom najmłodszym zjawisk fizycznych:

W pokazach musi dominować element zabawy;

Dziecko musi działać na bliskich mu przedmiotach - zabawkach;

Należy umożliwić dziecku poznawanie świata przyrody wszystkimi zmysłami;

Doświadczenia muszą zadziwiać dzieci.